نقد فیلم مرد بازنده

محمدحسین مهدویان برای هفتمین بار متوالی و این بار با فیلم مرد بازنده در چهلمین جشنواره ی فجر حضور یافته.

نام مهدویان در سال‌های گذشته با ساختن آثاری چون شیشلیک و زخم کاری که تم سیاسی اعتراضی ملتهبی دارند تبدیل به یکی از نام‌های شک برانگیز سینما شده است. عده ای این تغییر موضع او را برائت جستن به موضع قبلی (حالا به هر دلیلی) و عده ای آن را نقابی بر سوگیری های واقعی اش می دادند. عده ای نیز او را میانه رویی بر می شمرند که قصد دارد هم خدا را راضی نگه دارد و هم بنده ی خدا را.

من حالت اول را بیشتر از بقیه محتمل می دانم فقط سوالم این است که چرا هیچ کس جز مهدویان جرأت نزدیک شدن به سوژه های این چنینی را ندارد؟ مهدویان چگونه می تواند به راحتی مجوز ساخت این سوژه ها را بگیرد و از هر خط قرمزی عبور کند اما سایرین در عادی ترین فیلمنامه ها نیز درگیر ممیزی های سخت گیرانه و سانسور هستند؟

متأسفانه تا این ابهامات برطرف نشود، صحبت کردن درباره ی فیلم های این کارگردان اساساً کار آسانی نخواهد بود. اما بنده سعی می کنم تا جایی که امکان دارد نگاهی اختصاصی به خود فیلم داشته باشم.

مرد بازنده با بازی جواد عزتی، رعنا آزادی ور، آناهیتا درگاهی، بابک کریمی، امیر دژاکام و… همانطور که اشاره شد روایت گر موضوع ملتهب فساد مالی و اخلاقی در دستگاه های دولتی و نظامی است. «احمد خسروی» کارآگاه زبده‌ و پا به سن گذاشته ی نیروی انتظامی است که مسوول پرونده ی قتلی بسیار مشکوک می شود. مقتول و دوستانش که یکی از آنها پسر وزیر است، تشکیلاتی را اداره می کنند. به مرور و با پیشرفت پرونده ابعاد سیاه فعالیت های این تشکیلات برای احمد نمایان تر می شود.

همچنین بخوانید : نقد فیلم خائن کشی

مطالعه بیشتر : نقد سریال زخم کاری

کهن الگوی تقابل پدر و پسر؛ برگ برنده ی مرد بازنده

اما در کنار این پیرنگ اصلی یه پیرنگ فرعی مهم هم در حال روایت است. احمد رابطه ی خانوادگی خوبی ندارد و دچار تنش های زیادی با دو فرزندش به خصوص پسرش است. پسر احمد خط فکری بسیار متفاوتی با احمد دارد. احمد فردی به شدت قانون مدار و پایبند به اصول اخلاقی و مذهبی است. پسرش یک هنرمند عکاس است که از نظرگاه احمد پسر ول انگاری به حساب می آید. پسر احمد با دختری زندگی می کند که اصلاً مورد پسند پدرش نیست. دختر احمد نیز با وجود داشتن رفتاری مهربان تر با پدر، درواقع به اندازه ی برادرش از بی مهری ها و سردی های پدرش آسیب دیده و ناراحت است. از همان ابتدای فیلم مشخص می شود مقتول یک زد و بندهایی با بزرگان سیاسی دارد. اما مشکل از جایی شروع می‌شود که مسوولیت پرونده به دلیل کنجکاوی های زیاد احمد از او گرفته می شود و به زیردست او واگذار می شود.

همین شک احمد را بیشتر می کند و او برای ادامه ی پرونده دور از چشم بالادستی ها اقدام می کند. احمد از ابتدای فیلم درگیر یک دندان درد مزمن است. از طرفی او مبتلا به اختلال ترس از فضاهای بسته یا کلاستروفوبیا هم هست. این دو ویژگی نمادین، کارکرد خوبی در راستای انتقال پیرنگ اصلی فیلم دارند. درواقع این ویژگی شخصیتی که برای احمد طراحی شده بُعد زیادی به کاراکتر احمد و حتی فیلمنامه ی اثر بخشیده است.

شخصیت پردازی احمد خسروی قابل اعتناست.

شاید اولین نکته ی قابل بررسی فیلم، بازی و گریم جواد عزتی باشد. بازی ای که گاهی اوراکت می شود و گریمی که اگزجره به نظر می رسد. البته نیت فیلمساز از این درشت نمایی واضح است. احمد مردی است که تمام باورهایش زیر سوال رفته. مردی است که از خانه و خانواده برای ارزش هایش مایه گذاشته و حالا سیستمی که تمام عمر سنگش را به سینه زده او را پس زده است. این ظاهر داغان و قدم هایی که پشت سرش کشیده می شود نمادهای بیرونی احوالات درون احمد است که ناشی از شخصیت پردازی چندبعدی احمد است.

مطالعه بیشتر : نقد فیلم بدون قرار قبلی

همچنین بخوانید : نقد فیلم ملاقات خصوصی

اما شتاب زدگی در بازی گرفتن از بازیگران در مواردی ملموس تر هم می شود. مانند بازی رعنا آزادی ور که مشخصاً برای اجرای نقش تلاش می کند. تلاشی که حاصل از ته نشین نشدن نقش در ناخودآگاه بازیگر است. در این میان می توان بازی به اندازه ی آناهیتا درگاهی را پسندید.

فضاسازی کلی فیلم توسط هوای بارانی، پالت رنگی سرد و سنگین و لحن مرموز فیلم دقیقاً همانی است که باید باشد. فیلم المان های یک نئونوآر پلیسی را به درستی رعایت کرده اما واجد نقاط ضعفی در زمینه ی کارگردانی است. برای مثال فیلمساز اصلاً نتوانسته از پس صحنه های اکشن فیلم بربیاید. به خصوص در صحنه ی تعقیب و گریز با ماشین احمد که دوربین تماماً داخل ماشین احمد است و مخاطب صرفاً یک سری تکان های سرگیجه آور را تماشا می کند. یا در صحنه ی بستن متهم به ریل قطار هم همینطور. این صحنه ی اخیر اگر با حوصله تر و با ریزه کاری بیشتر ساخته می شد، می توانست اثرگذاری بسیار بیشتری داشته باشد. می توانست به صحنه ی طغیان یک مرد خسته که تمام عقایدش جلوی چشمانش پرپر شده و به معنای واقعی زندگی را باخته تبدیل شود. در صورتی که ما تنها ماکتی از این اتفاق را می بینیم.

کلاستروفوبیای احمد با وجود کارکرد دراماتیک و ارتباط فرامتنی صحیح با تم فیلمنامه، پرداخت چندان به جایی نداشته و می توانست بهتر از این هم باشد.

همچنین خوانید : نقد فیلم دسته دختران

همچنین بخوانید : نقد فیلم شادروان

در واقع آنچه کمی به کار مهدویان لطمه زده و فضاسازی خوبش را با اختلال مواجه کرده چکش کاری کم صحنه هاست. کاش او اینقدر علاقه به حضور در هر دوره ی جشنواره نداشت و این فیلم را در فرصت مناسب تری تولید می کرد. در آن صورت قطعاً با اثر بسیار پخته تری که می توانست از بهترین ساخته هایش باشد روبه رو می شدیم.

می گویم از بهترین ساخته هایش چون لحن فیلم را بسیار دوست داشتنی دیدم. لحنی بسیار جدی و سرد، متناسب با فضای فیلمنامه و تلخی و گزندگی روایت، که مخاطب را به یاد فضای سنگین فیلم های کارآگاهی اروپایی می اندازد.
مرد بازنده را می توان در ادامه ی سریال زخم کاری دانست. تشابه تیم بازیگری و تم داستان از مواردی است که باعث می شود این دو کار مهدویان بسیار به هم نزدیک باشند گرچه مهدویان در «مرد بازنده» در زمینه ی فضاسازی قدرتمندتر عمل کرده اما در زمینه ی بازی گرفتن از بازیگران قطعاً خیر. البته ناگفته نماند که احمد، نسخه ی کنترل شده تر، سنگین تر و منطقی تر موسی در لاتاری است.

فیلم قرار نیست به مذاق خیلی ها خوش بیاید. به هر حال ساختار فیلم برپایه ی قیام فرد علیه سیستم بنا شده. گرچه همیشه ابهام درباره ی خود مهدویان وجود دارد، اما آنچه حال من را بعد از تماشای فیلم خوب کرد، این بود که این گونه فیلمسازی دوباره جرأت انتقادهای صریح تر را به فیلمسازان ما می دهد البته اگر آنها نیز موفق به گرفتن جواز ساخت شوند.

مطالعه بیشتر : نقد فیلم موقعیت مهدی

در ادامه نقد فیلم مرد بازنده، خطر اسپویل وجود دارد:

فیلم یک غافلگیری خوب دارد و آن هم اعتراف ناگهانی مجرم است و بعد از آن، تصمیمی که احمد می گیرد. احمدی که حالا دیگر به جای ایدئولوژی شکست خورده اش پسرش را در آغوش می کشد. ایدئولوژی ای که چون دندانی لق کنده و دور انداخته شده است. او دیگر از فضای بسته نمی ترسد. از جدا افتادن از سیستم نمی ترسد و همین باعث می شود در پلان نهایی تنها واکنشش به بیرون انداخته شدن از مرکب قدرت، تلخندی باشد به هر آنچه که تا کنون جدی اش می گرفت و حالا دیگر از نظرش مضحکه ای بیش نیست.

قاب زیبای پلان نهایی در آن چهار خانه ی سرخ نقاشی شده در خیابان، من را یاد خود مهدویان می اندازد. فیلمسازی که از جبهه ای مشخص وارد سینما شد، در میانه راه تغییر مسیر داد و حالا در جبهه ی مقابل ایستاده. اما شاید مخاطب آن پسری نباشد که احمد را در آغوش گرفت، حتی اگر دندان لقش را هم بکشد و دور بیندازد. سینما حافظه ی خوبی دارد.

همچنین بخوانید : فیلم های جشنواره فجر 1400