نقد سریال زخم کاری [قسمت 1 تا آخر] روایت جنون

سریال «زخم کاری» اولین ساخته ی سریالی محمد حسین مهدویان در شبکه ی نمایش خانگی است که مورد استقبال بسیاری از مخاطبین و منتقدین قرار گرفته است. این مجموعه اقتباسی از رمان «بیست زخم کاری» اثرمحمود حسینی زاد می باشد که آن نیز خود اقتباسی است از شاهکار شکسپیر یعنی مکبث.

زخم کاری یک تابلوی هنری کامل است از زیادی خواهی های انسان. از فرزند ناخلفی که پدرش خنجر است و مادرش دستی که خنجر را به پهلوی پیکر نیمه جان شرافت، فرو کرده است.

همچنین بخوانید: نقد فیلم مرد بازنده

روایت جنون – نقد و بررسی قسمت های اول تا 15 (کامل) سریال زخم کاری

آنقدر سیاهی و پلشتی در وجود کاراکترهای این سریال، به خصوص نقش های اصلی هست که هر چه بگویم کم است. قتل، فریب و تجاوز، خیانت، زن بارگی و… اما چون مخاطب به مرور و به آهستگی به دل این سردخانه ی زیر زمینی پر از مردار کشیده می شود، به راحتی هرچه می بیند را باور می کند. همین باور پذیری،گسترش تدریجی داستان، بازی های خوب به جز در یکی دو مورد، آن عاملی است که زخم کاری را به اثرقابل قبول و جذابی تبدیل کرده است.

تقریباً هر قسمت با فاجعه ای یا جنایتی و در پی آن، عطش دیدن قسمت بعد و فهمیدن ادامه ی ماجرا تمام می شود. چند روز بعد هم پوستری مناسب حال و احوال قسمت بعدی و با توجه به اینکه داستان حول محور چه شخصیتی خواهد بود، منتشر می شود و تعلیق دلچسبی را در طول هفته ایجاد می کند که خود ابتکار جالبی است.

اولین قاب، اولین قلاب

نمی دانم می شد سریال را بهتر از این شروع کرد یا نه؟ با کلوز آپی از چهره ی جواد عزتی . چهره مشخصاً حال مساعدی ندارد. و تعلیقِ به اندازه، هزار و یک سوال را در همان نمای اول به ذهن مخاطب می آورد. نمای بعدی کمی از تعداد سوالها می کاهد. وقتی می فهمیم او کجا بوده و چرا در حال لرزیدن بوده. نماهای بعدی عامل حضور او در آن شرایط را به نشان می دهد. رعنا آزادی ور با صورتی سنگی وارد قاب می شود؛ با نگاهی سنگین عزتی را وادار به ادامه ی آن شرایط می کند و در چند جمله ی کوتاه، با لحنی دستوری طوری با او صحبت می کند که نکات بسیاری درباره ی نوع رابطه ی این زن و مرد به مخاطب می دهد. موجز و مختصر! این صحنه چکیده آن چیزی است که ما در مکبث سراغ داریم و معرف حضور همه ی ماست.

مهدویان از اینکه آن را در همان صحنه ی ابتدایی بیان کند ابایی ندارد. چون دستش پرتر از این حرفاست که با این چیزهای پیش پا افتاده سریالش اسپویل شود! همه می دانیم مکبث فرماندهی بود که تحت تأثیر وسوسه های همسرش دست به جنایتی زد که تاوان سنگینی بابت آن متحمل شد. حالا بقیه اش را ببینید.

تعلیق، ایجاد سوال، انتخاب نمای متناسب با آغاز روایت، و از همه مهمتر کلیشه شکنی از مهمترین ویژگی های افتتاحیه ی سریال است. و همین روش اطلاعات دهی تا قسمتهای بعدی ادامه پیدا می کند.

• همچنین بخوانید:
  • نقد سریال خاتون
  • نقد سریال قبله عالم
  • نقد سریال میدان سرخ

شلخته گی بصری، زخم کاریِ مهدویان به تنه ی سریال

در ادامه نقد سریال زخم کاری می رسیم به گرفتاری اصلی یعنی فیلمبرداری مورد پسند مهدویان که شامل محل قرار گیری نادرست دوربین و زوم های متعدد اعصاب خورد کن می شود. برای مثال به صحنه ای که جواد عزتی در تراس ایستاده و پسر و دخترش وارد ویلا می شوند دقت کنید. چه چیزی بهتر از این زوم( به قول یکی از دوستان زومِ پریمیری و دستکاری اسکیل ها!) می توانست به این قدرت! پیوستگی پلان ها را در هم بشکند؟ عزتی در تراس ایستاده و دیالوگ های خودش را در یک پلان می گوید. در حالیکه زوم هم با سرعتی ثابت انجام می شود. در همین حین چند بار این پلان قطع و پلان ورود بچه ها به ویلا با حرکت پن ملایم دوربین، در بین آن گنجانده می شود. یعنی به ترتیب، زوم این، نمای لانگ شات، ادامه ی زوم اینِ قبلی، دوباره لانگ شات و…. واقعا چرا؟!

تقریباً هربار که مدیومی یا لانگ شاتی از افراد یا محیط داریم، دیواری، نرده ای، گلدانی، برگی یا چهارچوب در و پنجره ای در فورگراند تصویر فلو شده که نه کاربرد تماتیک دارند نه کاربرد فرمیک. در واقع هربار چیز زايدی در کادر وجود دارد که طراحی میزانسن را به شدت زیر سوال می برد. البته این ویژگی در قسمت های ابتدایی بسیار بیشتر از قسمت های نهایی جلب توجه می کند. و رفته رفته قاب بندی ها روند منطقی تری پیدا می کنند.

عملکرد بازیگران سریال زخم کاری

تیم بازیگران اصلی و عوامل سریال زخم کاری:

تیمی که به جز جواد عزتی خوشبختانه از بازیگران به شدت پرکار این روزهای سینما و تلویزیون و شبکه ی نمایش خانگی تشکیل نشده است. و چقدر هم دیدن برخی از این چهره ها خسته کننده و تکراری شده است. بازیگرانی که تعدادشان به انگشتان دست نمی رسد، اما هم زمان چندین فیلم در جشنواره دارند و یکی دو سریال در پلتفرم و گاهی سری هم به تلویزیون می زنند و خیالمان را از – خدایی نکرده – نبودنشان در کاری راحت می کنند.

البته شاید بگویید بازیگران بزرگ زیادی در بازه های زمانی مشخصی،کوتاه یا بلند ، دوران پرکاری را پشت سر گذاشته اند. درست است. بر منکرش هم لعنت! مگر همین اسکارلت جوهانسن کم درآمد زایی کرده برای سینما! اما مسأله اینجاست که نقش های متفاوت، در اقلیم های متفاوت تر، در قالب بین الملل، آن چیزی است که حس تکرار و دلزدگی را از بین می برد. این تفاوت هاست که باعث می شود، هنگامی که شما «بیوه ی سیاه» را که یک اسپین آف مارولی است تماشا می کنید، حتی یکبار هم یادتان نمی افتد که این قهرمان زنِ خدای گونه، همان زن افسرده، عصبی و رو به تزلزلِ «داستان ازدواج»ِ نوآ بامباک است.

تنوع ژانر در سینمای ما کم است. و تنوع کاراکتر از آن هم کمتر. پس دیدن یک بازیگر هم زمان در دو سریال که در هر دو نیز اتفاقا ًمعشوقه است و یکی دو نفری سر رسیدن به او دوئل دارند جز کلافه کردن مخاطب و فرسوده کردن هنر و استعداد خود بازیگر چه حاصلی دارد؟

و چه خوب که به جای آنها، برای نقش مقابل جواد عزتی «رعنا آزادی ور» انتخاب شده. و همینطور انتخاب «سعید چنگیزیان»، «سیاوش طهمورث»، « مهدی زمین دار» و…

از همان اولین قسمت آنچه بیش از هرچیزی مورد توجه قرار گرفت بازی جواد عزتی بود. مکبثی که مهدویان و عزتی، از دل این اقباس بیرون کشیده اند، الحق لیاقت یدک کشیدن نامش را دارد. لحن، بدن و بیان عزتی توانسته بر تمام ابعاد شخصیت مالک مسلط شود. چه زمانی که نقشه های براندازی و سپس تصاحب اموال حاج عمو را می کشد و باید سکوت سنگین و نگاههای مضطرب کوتاه اما عمیق داشته باشد، چه زمانی که درحضور سمیرا با اقتداری پوشالی می نشیند اما آشوب درونش از هر حرکتش پیداست، چه زمانی که دربرابر عشق سابقش (منصوره با بازی هانیه توسلی ) نقش عاشق پیشه ای مهربان و نگران را بازی می کند و چه زمانی که دلش برای عشوه های دخترک منشی سُر می خورد، می تواند قدم به قدم مخاطب را تا اعماق روح و روان این مکبث وطنی پیش ببرد.

و اما بازی رعنا آزادی ور که از همان سکانس های اول جالب توجه بود. تا جایی که بازی کنترل شده و خیره کننده اش به ویژه در قسمت هفتم توانست «سمیرا» را در دسته ی به یاد ماندنی های سریال های ایرانی جای داد و ثابت کند بازی خوبش در قسمت های ابتدایی به هیچ وجه اتفاقی نبوده. حالا درباره ی سمیرا هم مانند مالک می شود گفت، این نقش را تنها آزادی ور باید بازی می کرد و بس!

اغراق نیست اگر بگوییم زوج عزتی و آزادی ور شاید از تصورات خود مهدویان هم بهتر از آب درآمده! به همان اندازه که زوج میثم و مائده خوب از آب درنیامده.

شخصیت کریم با بازی ِ«امیرحسین هاشمی»، جای پرداخت بیشتری داشت چرا که نوعی سردرگمی و بلاتکلیفی در شخصیت پردازی او وجود دارد. او گاهی به حدی به جنون ناشی از اعتیاد می رسد که می توان تصور انجام هرگونه جنایتی توسط او را داشت. و گاهی بسیار هوشیار و منطقی است. این کنتراستِ رفتاری، از معتادی که تا این حد درگیر مواد شده است بسیار بعید به نظر می رسد. با توجه به نقش کلیدی که کریم تا قسمت نهم دارد انتظار ریزه کاری های بیشتری در جزئیات رفتاری او می رود. نه صرفاً فریادهای گاه و بیگاه نمایشی.

گفتم نمایشی و یاد بازی «سعید چنگیزیان» افتادم، که تا چه حد با تمام بازیگران سریال متفاوت است. گاهی با تماشای بازی چنگیزیان، می توانستم خود را در سالن تئاتر و در حین تماشای یک مونولوگ زیبا تصور کنم. درواقع نکته ای که دربازی او وجود دارد به هیچ عنوان حاصل عدم پختگی یا ضعف در بازیگری نیست؛ اما بازی او به شدت با بازی سایر بازیگران سریال متفاوت است، طوری که در صحنه هایی از سریال، هارمونی در بازی ها به طور کامل مختل می شود، به خصوص صحنه هایی که شاهد تقابل ناصر و منصوره هستیم. و اینکه گاهی تحت تأثیر بازی خوبش قرار می گیرم و گاهی با خود تصور می کنم که نه! جای این اجرا، اینجا نبود، بیش از تمام بازی ها ذهنم را درگیر می کند

در مجموع قطعاً تیم بازیگران بعد از سناریو، مهمترین نقاط قوت سریال است.

پیشروی داستان سریال زخم کاری: جنگ تازه شروع شده!

درست است که انسجام کلی روایت در طول سریال به خوبی حفظ شده اما در قسمت نهم، با اتفاقی که برای مائده و میثم افتاد، می شد فیلمنامه را کمی سطحی و کم توان تر از سایر قسمت ها ارزیابی کرد. عدم زمینه چینی درست برای تصمیم مائده، به شدت از تأثیرگذاری این اتفاق می کاهد. درست برخلاف قسمت دهم که خوشبختانه گسترش سیرداستان به شرایط متعادل و مستحکم قبل از قسمت نهم بازگشت.

قسمت دهم و یازدهم سریال زخم کاری را می توان یک شروع هیجان انگیز دوباره برای سریال دانست. دقیقاً در جایی که خطر یکنواختی، سریال را تهدید می کرد با پیچشی ناگهانی، و برگشتن ورق بازی، نفس دوباره ای به پیکره ی سریال داده شد.

از انتهای قسمت دهم بوی دود، از زیر خاکستری که مالک و سمیرا بر سر ریزآبادی ها آوار کرده بودند به مشام می رسید; و در قسمت یازدهم حدس ها به گمان و خاکسترها به زبانه های آتش بدل شد.

حالا دیگر گویی دوران اوج گرفتن های سمیرا و مالک رو به زوال است و سمیرا علی رغم انکارِ همراه با خشم، دچار ترس و اضطراب شده. صفتی که همیشه مالک را بخاطر داشتن آن سرزنش کرده. او از ترسیدن متنفر است. و انکارش به آن جهت است که نمی خواهد از خودش نیز متنفر شود. آن هم با آن حجم خودپسندی کهدر وجودش تلنبار شده.

هرچقدر که جلوتر می رویم نقش میثم در پیشبرد درام قوی تر و به همان اندازه، جای خالیِ بازیگری پخته تر، با توجه به حساسیت ها و ظرافت های نقش، بیشتر احساس می شود. در مقابل، بازیگر نقشِ مائده، سارا حاتمی، توانسته به آنچه باید باشد، نزدیک تر شود.

با توجه به اینکه سکانس نهایی قسمت یازدهم، فصل جدیدی از داستان را به روی مخاطب گشود، لازم بود بسیار دراماتیک تر از آب دربیاید. و شاید تنها نقطه قوت این صحنه بازی خوبِ کاظم هژیرآزاد بود.

نکته ی جالب توجه دیگر درباره ی کاراکترهای این سریال این است که تصمیمات دور از ذهنشان هم باورپذیر است و هم دل نشین. کمتر کسی می تواند ادعا کند، در دلش یک آفرین جانانه به سمیرا نگفته است برای واکنش هوشمندانه اش به ماجرای مالک و کیمیا! و حتی تصمیم متقابل کیمیا.

قسمت دوازدهم، راه رفتن بر لبه ی تیغ

اتفاقاتی که در قسمت دوازدهم سریال زخم کاری می افتد، مخاطب را با ریسمانی طولانی، به ابتدای داستان، جایی قبل از شروع روایت، وصل میکند. و ناگهان ریشه ی هر اتفاق و هر کنشی را که در یازده قسمت قبل رخ داده به اتفاقی در گذشته مربوط می کند.

این از طرفی می تواند جالب (البته نه چندان غافلگیرکننده، چرا که مخاطبان حدس هایی در این باره می زدند) باشد. اما ریسک بالایی دارد. اگر در ادامه کشمکش های درستی شکل نگیرد، امکان انباشت بیش از حد اطلاعات در پیش داستان، و کم شدن غنای روایی قسمت های بعدی سریال وجو دارد. پس باید منتظر شد و دید مهدویان تا چه حد می تواند جلوی این اتفاق را بگیرد.

جالب اینکه هرچه رفته رفته روایت ملتهب تر می شود، دوربین ساکن تر می شود. اما اینبار آنقدر مظلوم و بی رمق گوشه ای ایستاده که یادش رفته، در چندین و چند پلان، حداقل چند نمای کلوز آپ و مدیوم کلوزآپ از سمیرا، مالک، میثم، منصوره و مائده ، به شدت لازم بود. اگر بشود با اغماض از مدیوم کلوز آپ های بی روح در صحنه ی صحبت های منصوره و میثم چشم پوشی کرد، اما این کار قطعاً در صحنه ی صحبت های مالک و سمیرا در آپارتمان کیمیا غیرممکن است.

حیف از این متن و حیف از این بازی ها!

کافی است آن صحنه را در اتاقی تاریک تر یا پرکنتراست تر، با تمرکز نور بر قسمت هایی از چهره ی کاراکترها، به جای آن نور یکنواخت، تصور کنید؛ با نماهایی گاهی بازتر و گاهی بسته تر از آن اورشولدرها و مدیوم کلوزآپ های پی در پی که آدم را یاد مصاحبه های ریاست جمهوری می اندازد. آن موقع است که متوجه شوید، این صحنه چقدر می توانست عالی از آب دربیاید. اما خب بالاخره دوازده قسمت از سریال گذشته و ما به لطف کشش روایت، دیگر به این دوربین عادت کرده ایم!

و اما بازیگران؛

فقط می توان به رعنا آزادی ور و جواد عزتی تبریک گفت. و به بسیاری از مثلاً بازیگرانمان هم زیرچشمی نگاهی کرد و سری به نشانه ی تأسف تکان داد! حتی مرتضی امینی تبار هم با بازی این بارش بالاخره می تواند تا حدی خود را از زیر انتقادات تند و تیز بیرون بکشد. فقط کافیست بازی این قسمتش را با قسمت اول مقایسه کنید.

تحلیل قسمت 14 ام {خطر اسپویل}

قسمت چهاردهم سریال زخم کاری آنقدر تر و تمیز و بدون ایراد از کار درآمده است، جای هیچ شکی باقی نمی گذارد که این قسمت هم از نظر کارگردانی و فضاسازی، هم فیلمنامه و هم بازی های بازیگران جزو دو یا سه قسمت برتر سریال بوده است.

صحنه ی ورود منصوره به شرکت، صحنه ی دادن خبر مرگ مائده به میثم، صحنه ی تصادف و در نهایت صحنه ی دادن خبر مرگ مغزی به مالک توسط پزشکان، همه از کیفیت بالاییبرخورددار بودندو بی نقص پیش رفتند. شاید بشود گفت تنها صحنه ای که آنطور که باید خوب از آب درنیامده بود،ورود ناصر به قبرستان بود که دیالوگ های چندان مناسب و اکت های چندان درستی ارائه نشد. در صورتی که با توجه به قسمت قبل، مخاطب به شدت منتظر مواجهه ی طوفانی ناصر با مرگ تنها دخترش و یکی از تراژیک ترین اتفاقات کل سریال بود.

در کل باید گفت سریال زخم کاری جزو نادر سریال های ایرانی بود که توانست از ابتدا تا انتها، ریتم و پیوستگی اش را به خوبی حفظ کند و حتی یک قسمت کم حادثه و بدون پیچش و خسته کننده نداشته باشد. از همه مهم تر اینکه در زخم کاری به شعور مخاطب توهین نشد. مخاطب هم فوراً این را متوجه شد و همین دلیل افزایش روزافزون بینندگان آن بود. اثری قابل احترام که به دسته ی سریال های به یادمانی ایرانی ملحق می شود. و “سمیرا” و “مالک”ی که به مدد نقش آفرینی دو هنرمند واقعی، طراحی و خلق شدند نیز از کاراکترهای عجیب و خاص در حافظه ی تصویری ما خواهند بود.

سخن پایانی : من اندازم همینه، از بلند پروازی می ترسم….

کمتر سریالی ایرانی را به یاد داریم که این گونه ضدارزش هایی چون، حرص و طمع، قدرت طلبی، جاه طلبی، کینه و انتقام را بسط و گسترش دهد و لایه های زیرین آنها را بیرون بکشد و چهره ی مشمئزکننده شان را در قاب تصویر نمایان کند.

خشونت و دریدگی هایی که از تاریک ترین نقاط روح و روان کاراکترها تراوش کرد و دستهایشان را به بدترین جنایت ها آلود، دقیقاً همان تلنگری بود که باید می بود. مقصد اتومبیلی ترمز بریده که به سمت جاده ی حباب آرزهایش در حرکت است، از کیلومترها قبل از به پایان رسیدن مسیر پیداست.

هر اجتماع انسانی پر است از مالک ها، سمیراها، حاج عموها، ناصرها و منصوره هایی بالقوه. چند نفر می توانند صادقانه بگویند، هیچ گاه هیچ کس را در ذهنشان نکشته اند. به از بین بردن کسی فکر نکرده اند و بارها انتقام ظلمی که درحقشان شده را نگرفته اند.

فضاسازی های مهدویان، گیرایی روایت و بازی های خوب تمام آن چیزی نبود که موجب اقبال عمومی این سریال شد. بخش اعظمی از موفقیت سریال به هم ذات پنداری های مخفیانه ی تک تک ما و سکوت های طولانی مان هنگام تماشای سریال برمی گشت.

ما شاید بارها در این پانزده قسمت، همراه سمیرا و قدم به قدم با مالک در کوچه پس کوچه های شهری که در آن قد کشیده ایم، هنوز در آن ساکنیم یا ترکش کرده ایم، آنهایی را که روزی عذابمان داده اند، حقمان را پایمال کرده اند، تحقیرمان کرده اند یا عزیزی را از ما گرفته اند، از پای درآوردیم. هرچه زخم هایی که خورده بودیم کاری تر، سمیراوارتر و مالک وارتر خنجر انتقام را برپیکر آنکه تنمان را خون آلود کرده بود فرود آوردیم.

و این دلیل تمام نگرانی های من و شمای مخاطب برای مالک بود. مالکی که از هیچ جنایتی برای رسیدن به آنچه می خواست کوتاهی نکرد. نکند بمیرد؟!… نکند دیر متوجه حضور منصوره شود؟!… حالا که ناصر برگشته چه می شود؟!…

همه ی ما شانه به شانه ی کاراکترها جلو می رفتیم که ناگهان درست در اوج سرخوشی ورق برگشت. ورق برگشت و ما تازه یادمان افتاد، شر، شر است. بی توجه به دست هایی که انجامش می دهند. حتی اگر آن دست ها دستان پدری عاشق باشد که تمام جهان را برای فرزندانش می خواهد.

به ورطه ی سیاهی که بیفتی، می شوی گلوله ی برف نوک کوه و تا چشم باز کنی، بهمن دامنه اش. بهمنی که هرچه در جلوی راهش هست می بلعد. هرچه را! عشق را، مادرانگی را، پدرانگی را، فرزند را و انسانیت را. جنایت های زیادی که در طول سریال رخ داد، مشتِ نشانه ی خروار نبود، خرواری بود که بر سر مخاطب آوار شد تا او را از گره زدن اولین مشت ها بازدارد.

اگر نصفِ نصفِ مخاطبان سریال هم، کمی از بلندپروازی هایی که بوی شر می دهد منصرف شوند و همچون کیمیا خود را از بازی های مرگبارِ این چنینی بیرون بکشند، مهدویان رسالتش را انجام داده است.

زخم کاری و ساترا

دیگر تقریباً سریالی نیست که تنش به تن ساترا نخورده باشد. ساترا می تواند محتوای محصولات رسانه ای را کنترل کند، سانسور کند یا حتی تحریم کند. و زخم این سانسورها به تن مهدویان هم نشست.

در سایر رسانه ها :