نقد فیلم بدون قرار قبلی

بهروز شعیبی با فیلم بدون قرار قبلی به نویسندگی فرهاد توحیدی و مهدی تراب بیگی، در جشنواره ی چهلم حضور یافت. پگاه آهنگرانی، الهام کردا، مصطفی زمانی و صابر ابر بازیگران اصلی فیلم را تشکیل می دهند.

داستان فیلم درباره ی بازگشت زنی ایرانی به وطنش است. او که از کودکی همراه مادرش در آلمان زندگی می کند، با فوت پدر ایرانی اش و طبق وصیت پدر، تصمیم می گیرد بعد از سی سال کشورش را ملاقات کند.

فیلم یک درام شخصیت محور منسجم دارد، با پیرنگی واحد و پر از ریزه کاری های به اندازه. شعیبی از رفتن به سمت هرگونه اغراقی پرهیز کرده و در دام بیان گل درشت هیچ کدام از ایده هایش نیفتاده. او در اقدامی محتاطانه هم درباره ی به تصویر کشیدن مواضع وطن پرستانه، هم درباره ی بیان عقاید عرفانی و مذهبی، اعتدال را در نظر داشته است. اما همین اعتدال همچون شمشیر دو لبه ای، تا حدودی به ضرر فیلم هم تمام شده. یعنی درست است که این محافظه کاری زمینه ی جذب مخاطب از هر قشری و با هر عقیده ای را فراهم می کند، اما به همان اندازه از بار دراماتیک اثر کاسته است که خاصیت اینگونه آثار است.

همچنین بخوانید : فیلم های جشنواره فجر 1400

بدون قرار قبلی فیلمنامه ای ساده و منسجم دارد

خانواده، عقاید دینی و وطن پرستی، سه ضلع اصلی مثلث فیلمنامه ی بدون قرار قبلی هستند. فیلمنامه ای ساده و سر راست و در عین حال پخته. در فیلمنامه خبری از حاشیه پردازی های بی مورد، پیرنگ های فرعی نامرتبط و آشوب راه انداختن برای سرگرم کردن مخاطب نیست. قصه اش را بی تکلف می گوید. حتی اگر قصه اش برای همه جذاب نباشد. نویسنده کاراکترهایش را می شناسد و جرأت نزدیک شدن به آنها را دارد. این هم در کاراکتر یاسمن با بازی پگاه آهنگرانی روشن است و هم در کاراکتر دختر خاله اش، با بازی زیبا و دلنشین الهام کردا.

رابطه ی یاسمن با الکس، کودک مبتلا به اوتیسم، بسیار باورپذیر از آب درآمده و رفتار محترمانه ی شعیبی با این کودک نیز جالب است. می گویم رفتار محترمانه چون هیچ کجای فیلم احساس نکردم کودک و بیماری اش قرار است، تبدیل به ابزاری شود برای گرم کردن بازار گریه و زاری مخاطب. حتی در دیالوگی که بین مادر و دختر خاله لش برگزار می شود، دخترخاله او را کودکی عادی همچون سایر کودکان خطاب می کند. و این بزرگترین لطفی است که می شود در حق این کودکان کرد. اینکه با وجود مراعات حال و احوال ویژه شان، آنها را از متن جامعه جدا نکنیم.

همچنین بخوانید: نقد فیلم خائن کشی

همچنین بخوانید: نقد فیلم مرد بازنده

از طرفی رابطه ی الهام کردا با بچه های خودش نیز بسیار سالم است‌. زنی که در عین نگرانی های مادرانه، دست و پاهای دو دخترش را زنجیر نبسته. آنها رها هستند و مادر از دور مواظبشان است. حتی وقتی بدون اجازه به خانه ی همسایه رفته اند، مادر یک تذکر کوچک می دهد و سپس خودش همچون کودکی، در آب بازی همراهی شان می کند و به اصطلاح توی ذوقشان نمی زند.او همین الگوی رفتاری را درباره ی الکس هم پیش می گیرد و اتفاقاً این روش جواب هم می دهد.

ویژگی جالب این دو مادر در فیلم این است که هردو مادران خوبی هستند و وظایفشان را به بهترین نحو انجام می دهند. فقط محیط گرم این خانواده برای الکس، جذاب تر و شیرین تر از محیط خانه ی خودش در آلمان است. چرا که حضور دو کودک پر انرژی هم سن و سال خودش، زیر یک سقف، او را از انزوای همیشگی اش بیرون می آورد. البته گاهی فیلم به سمت در تقابلِ هم قرار دادن مادر ایرانی و فرنگی می رود که خب در همین لحظات است که کمی مخاطب را پس می زند. همه جای دنیا مادر خوب هست، همانطور که مادر بد هم هست. همه جای دنیا روش های نوین تربیتی به کار گرفته می شود، حتی سال ها قبل از کشورهایی مثل ایران. و اینکه ما این را در انحصار فرهنگ سنتی خودمان بدانیم، نگاهی بسیار سطحی و کودک مآبانه خواهد بود. البته شعیبی به وضوح سعی کرده جلوی گل درشتی این تقابل را بگیرد. در جاهایی موفق شده و در جاهایی خیر.

همچنین بخوانید: نقد فیلم دسته دختران

همچنین بخوانید: نقد و بررسی فیلم تومان

یک بخشی که به شدت از ساختار کلی جهان فیلمنامه بیرون می زند و در واقع تنها جایی است که فیلمساز احتیاط را کنار می گذارد، لباس خادمی پوشیدن مصطفی زمانی و دویدن الکس در حرم است‌ چرا که مقدمه چینی مناسبی تا قبل آن صورت نگرفته است. و این پایان بندی را می توان تنها ایراد اصلی فیلم دانست.

در کل بدون قرار قبلی، اثری جمع و جور و کم ادعاست، با بازی های خوب و روان بازیگرانش. با ریتم کندی که فرصت کافی برای همراه شدن با کاراکتر را در اختیار مخاطب قرار می دهد. اگر دنبال یک فیلم خوش ساخت شخصیت محور در جشنواره ی چهلم هستید، بدون قرار قبلی پیشنهاد بدی نیست. فقط سکانس نهایی را فاکتور بگیرید.

مطالعه بیشتر : نقد فیلم شادروان

همچنین بخوانید: نقد فیلم ملاقات خصوصی