نقد فیلم علفزار

فیلم علفزار به نویسندگی و کارگردانی کاظم دانشی و به تهیه کنندگی بهرام رادان، در جشنواره ی چهلم حضور یافت. علفزار اولین فیلم بلند دانشی در مقام نویسنده و کارگردان است. در این فیلم بازیگرانی چون پژمان جمشیدی، سارا بهرامی، ستاره پسیانی، مهدی زمین پرداز، مائده طهماسبی، ترلان پروانه و رویا جاویدی نیا به ایفای نقش پرداخته اند.

نقد و بررسی فیلم سینمایی علفزار

علفزار یک درام دادگاهی پرتنش است که حول محور سوژه ای ملتهب یا بهتر بگویم سوژه های ملتهب و البته متعدد می چرخد. سوژه هایی چون تجاوز یا زنای محصنه.

به نسبت همین تعدد داستان یا داستانک، می توان دو موضع گیری متفاوت نسبت به فیلم داشت. موضع اول اینکه این تعدد، موجب پرداخت کم و سطحی به هریک از داستان ها به صورت جداگانه شده است و موضع دوم اینکه فیلمساز آگاهانه به سمت پیشرفت در دل داستان ها نرفته و هدف اصلی اش نشان دادن وضعیت های روحی یک دادستان است، در شرایطی که ناچار است در طول روز بارها و بارها قضاوت کند.

این بار باید قضاوت کرد!

طراحی این گونه وضعیت هایی که کاراکتر و مخاطب را بر سر دوراهی های اخلاقی قرار می دهند، ویژگی بارز فیلم های اصغر فرهادی و موجی است که بعد از او در سینمای ایران ایجاد شد. اما شاید اصلی ترین تفاوت علفزار این است که برخلاف فیلم های قبلی از این دست، اینجا دیگر قضاوت عملی نکوهیده نیست و اتفاقاً دادستان ما مجبور به قضاوت است. مجبور به انتخاب یکی از دو راه است. آن هم نه یک بار. و این امر به خوبی سختی ها، پیچیدگی ها و حساسیت های شغل قضاوت را به تصویر می کشد. چه در مقام دادستان، چه در مقام قاضی.

نکته ی دیگری که فیلمساز دست مایه ی فیلمنامه قرار داده، نادیده گرفتن کودکان در جامعه ای است که گویی آمادگی لازم برای حضور هیچ کودکی را ندارد. چه در طبقات متوسط و مرفه، چه در طبقه ی محروم و آسیب دیده تر. سکانس افتتاحیه ی فیلم به صورت موجز و مختصر و با غافلگیر کنندگی قابل قبولی، سعی در به تصویر کشیدن همین پیام داشته. اینکه نادیده گرفتن کودکان، عدم توجه به حضور آنها و رفتارهایی از سر نآگاهی، درست مانند همان شلیک هوایی، ناخواسته موجب کشته شدن روح و روان این موجودات معصوم و بی دفاع می شود.

مطالعه بیشتر : نقد فیلم خائن کشی

مطالعه بیشتر : نقد فیلم موقعیت مهدی

فیلم خانواده ی مرفهی را به تصویر کشیده که در حضور کودک شش ساله شان، مهمانی آن چنانی گرفته اند و مشروبات الکلی مصرف کرده اند. آیا چنین مهمانی ای مناسب حضور آن فرزند است؟ نباید آن پسر بچه به مادربزرگی، پدربزرگی، پرستاری سپرده می شد؟

یا در آن داستان فرعی مربوط به مادر معتاد و پرونده ی حضانت، به وضوح پرپر شدن دخترکی را می بینیم که بی خبر از همه جا با خوش خیالی کودکانه اش، در جست و جوی مهر پدر است و در آرزوی مدرسه رفتن.

در این میان خود دادستان نیز کودک بیماری دارد که البته تنها اسمی از آن به میان می آید و پدر برای رسیدگی بیشتر به او تقاضای انتقالی به تهران را می دهد و این خود یکی از گره های فیلمنامه ای است.

شاید تنها بچه ی خوشبخت، همان بچه ی زن خیانت کار است که اصلاً به دنیا نیامده.

کاظم دانشی گاهی جانب ایجاز را رعایت نکرده و گویی هر نمایی را که گرفته در فیلم گنجانده. برای مثال درباره ی زن معتاد و شناسنامه ی فرزند همان صحنه ی شوخی با مهریه، برای رساندن مطلب کافی است و باقی همه توضیح واضحات. اینجاست که دست یک تدوین گر ماهر و بی رحم می تواند فیلم را از این همه هجو گویی نجات دهد.می گویم هجو چون در تمام مدتی که دوربین از ماجرای اصلی جدا می شد و دنبال این زن معتاد و شوهرش راه می افتاد، منِ مخاطب انتظار داشتم در جایی از فیلمنامه بالاخره این دو خانواده به هم ربط پیدا کنند که نمی کنند. فقط در یک صحنه، در حیاط، آن هم بسیار سطحی و گذرا. پس برای چه این همه جزییات به تصویر کشیده شده؟ آیا جنبه ی جدیدی از مقوله ی نخ نمای اعتیاد به تصویر کشیده می شود؟ قطعاً خیر. همان مسائل همیشگی.

مطالعه بیشتر : نقد فیلم دسته دختران

مطالعه بیشتر : نقد فیلم ملاقات خصوصی

تجمع روایت های فرعی، مانع تکامل سوژه ی اصلی

البته اگر داستان اصلی فیلم یعنی خانواده ای که مورد تجاوز قرار گرفته، کم مایه و نحیف بود، اضافه کردن این داستان های فرعی قابل توجیه بود. اما الان که خود داستان اصلی آنقدر عظیم و پر از جنبه های متفاوت روانشناختی است، این به حاشیه رفتن ها و از این شاخه به آن شاخه پریدن ها صرفاً مانع بولد شدن آن شده اند. طوری که جا دارد یک فیلم دیگر هم درباره ی این پرونده ی حاد و ملتهب که چندی پیش رسانه ای هم شده است، ساخته شود. چرا که علفزار به وضوح از پرداختن به اصل ماجرا و تبعات آن، طفره رفته است و با به میان کشیدن پای معضلاتی چون اعتیاد و خیانت و قتل، سوژه سوزی کرده است.

اتفاقی که در واقعیت افتاده و رسانه ای شده چنان هولناک است که من از رصد کردن اخبارش نیز ناتوان بودم. حتی شنیدن خبر این اتفاق نیز بدنم را به لرزه می انداخت و ناخودآگاه شبکه را عوض می کردم یا از خواندن ادامه ی مطلب منصرف می شدم. عمق این فاجعه ی تلخ آنقدر زیاد است که تصورش هم عذاب آور است. این در حالی است که در هیچ سکانس و صحنه ای از فیلم، آن اضطرابی که موقع شنیدن خبر این جنایت دست می داد، دست نمی دهد.و این یعنی آنچه باید رخ می داده، رخ نداده است. حتی بدتر. فاجعه از آنچه هست سهل تر به تصویر کشیده شده که ناشی از عدم تمرکز فیلمساز بر سوژه ی اصلی اش است.

به یاد بیاوریم که این زنان و مردان چطور این شب هولناک را پشت سر گذاشته اند و حالا درگیر شکوه و گلایه های خاله زنکی فامیلی در سالن دادگاهند. یکی اعمال نفوذ پدرش برای استخدام دیگری را علم کرده و دیگری به ریخت مذهبی آن یکی تکه پرانی می کند. این خانواده مورد تجاوز گروهی قرار گرفته اند یا ماشینشان را دزد برده؟! این ها دچار هیچ شوک روانی ای نشده اند؟ باور کنید من از شنیدن خبر این اتفاق حال بدتری داشتم تا خانواده ی درون این فیلم.

می شود گفت تنها کاراکتری که از این خانواده به درستی به تصویر کشیده شده است، همان کاراکتری است که سارا بهرامی بازی می کند. داغان، پریشان، پر آشوب، عصبی و دل نگران. حالا چه به دلیل فرزندش، چه به دلیل آسیب جسمی و روحی ای که به او وارد شده. خانواده ای که دچار چنین حادثه ای شده نیازمند یک دوره ی مشاوره است تا به حالت عادی بازگردد.

مطالعه بیشتر : نقد و بررسی فیلم مرد بازنده

مطالعه بیشتر : نقد فیلم تومان

ضعف دیگر فیلمنامه در پایان بندی ابترش است. فیلمنامه نویس سراغ سوژه ای ملتهب و جذاب رفته، اما نه توان نشان دادن جوانب مختلف سوژه را داشته، نه توان پایان بندی اش را.

اما کارگردانی کار با توجه به بضاعت فیلمنامه قابل قبول است و همان چیزی است که مخاطب را تا انتها پای فیلم نگه می دارد. قاب بندی های درست در فضای بسته ی چند اتاق تو در تو و استفاده از این المان برای تفهیم حال بد کاراکترها، به ویژه فشار روانی ای که بر دادستان تحمیل می شود، به نسبت فیلم اولی بودن کارگردان، بیش از حد انتظار خوب و حرفه ای اند.

ناگفته نماند پژمان جمشیدی علفزار چنان بازی پخته و درستی ارائه می دهد که حتی مخالفانش را هم به تحسین وادار می دارد و باز زیادی از جذابیت فیلم به دوش اوست. سایر بازیگران نیز از پس نقش هایشان برآمده اند.

با همه ی این اوصاف علفزار موفق به کسب جایزه ی بهترین فیلمنامه از چهلمین جشنواره ی فیلم فجر شد. گرچه بنده تا قبل از اعلام نامزدها و حواشی به وجود آمده و انصراف امید شمس، این جایزه را حق مسلم فیلم سینمایی ملاقات خصوصی می دانستم و علفزار را فیلمی خوب در مرحله ی اجرا دیدم نه در زمینه ی فیلمنامه.

مطالعه بیشتر : فیلم های جشنواره فجر 1400